Palmira en Rio Turbio

D7RATOTLA

Entrou en Río Turbio por diante das cintas transportadoras de carbón. Era a hora en que cambiaba o turno dos mineiros que saían sucios e co casco na cabeza. A cidade, polo acceso da ruta 40, non lle pareceu precisamente o lugar máis fermoso do mundo. Tamén era certo que o día estaba agrisado, destemplado, o po de carbón solidificaba o aire. Fronte das pasarelas transportadoras, nunha lagoa avolta víase un pequeno grupo de flamengos non tan rosados coma os doutras lagoas da Patagonia. Aínda que tomara con calma a viaxe de case catrocentos quilómetros dende El Chaltén a Río Turbio, estaba cansa. Só parara a botarlle bencina ao toyota e tomar café e un par de empanadas no cruzamento de Tapi Aike. Sentou nunha mesa cuns moteiros californianos que falaban de Palo Alto e Sausalito.

Río Turbio non estaba previsto na súa ruta. De feito, o último día cando rematou a reportaxe sobre o Fiz Roy e o Campo de Xeo Sur arxentino, decidiu volver a Bos Aires. Pero xusto esa noite, mentres ceaba e bebía unha botella de merlot, un vello camiñante saudouna. Xa se cruzara con el en El Bolsón en mais en El Calafate. Era sueco, chamábase Anders. O camiñante tivera tempos mellores, cando era un mozo xovial e fermoso e percorría a Patagonia cunha zamarra de coiro raída e unha mochila militar, posiblemente a mesma zamarra que seguía vestindo. Aquela euforia e a curiosidade que tivera cando era novo, volvérase desánimo e resentimento. Foi el quen a aconsellou ir ata Río Turbio, na fronteira con Chile. A viaxe era fermosa, díxolle. Tamén lle dixo que Chile era espectacular e que non podería fuxir nunca máis das paisaxes descarnadas e maxestosas. No podería deixar de pensar nelas. De feito, para el, Río turbio só era un lugar de paso cara o seu paraíso persoal. Pero esa era unha etapa que a vixeira reservaba para outro ano.
-Río Turbio é unha cidade de mineiros, poetas e putas –afirmou abstraído e con ofensivo cinismo.

Pero ben, a viaxe foi para ela o de sempre: enormes extensións valladas de pasto reseco onde de cando en vez vía algunhas ovellas, ñandús e cabalos solitarios. Pouco máis. Non podía negar que aínda a seguían sorprendendo descubrimentos inesperados como lagoas ateigadas de flamengos, lagoas verde e brancas. En Río Turbio buscou un hotel barato, deu un paseo pola cidade, sorprendeuse coas curiosas casas que eran cilindros metálicos cortados pola metade e chantados na terra. Sentiuse atraída polas minas e os mineiros. Había algo épico nos mineiros ao saíren das profundidades da terra luxados carbón: non había moitos anos que morreran catorce nun derrubamento. Nun cerro detrás das instalacións da mina, escribiran unha frase bíblica con grandes pedras brancas. Ao día seguinte buscaría a maneira de fotografar as minas e falar con algún mineiro. con algún poeta, con algunha protituta. Tamén se interesou polas estrañas casas de medio tubo que, polo visto, eran antigas vivendas para os traballadores, aínda que máis ben semellaban construcións apresuradas durante a guerra. No almorzo, un camareiro faloulle do Bosque de los Duendes como o grande atractivo da cidade. Se non conseguía permisos para fotografar a mina, o bosque era unha opción. Ademais tiña ganas de ver árbores, de tocalos, de abrazalos.

Os bosques transmitíanlle felicidade e acougo. Non lle viría mal facer un descanso entre lengas de follas coloridas e ñires de longas cabeleiras colgando das ponlas. Nas viaxes nunca deixaba de buscar un bosque, para baleirar a cabeza, para ulir. Para sentir o recendo adozado que despide a terra húmida cando o sol dá nela. Ou o ulido do musgo cando o pisa e o das follas movidas por unha inesperada airexa. Ese olor, puro e concreto, que esperta a luz do amencer. Hai bosques que recenden un pouco ácidos, outros máis doces, outros embriagadores. Outros olen a humidade e ao recollecollento dunha caverna milenaria ou á suor picante dos piñeiros. No Bosque de los Duendes recendía a humidade e a auga, a resío que renxe ao pisalo.

Lembrou, xa no bosque, entre figuras de trasgos talladas en madeira, que de nena acontecéralle algo estraño cunha árbore. Todos os días, para ir á escola, camiñaba por unha congrostra. A congostra daba nun prado. A escola estaba alén do prado e no prado había unha enorme moreira de seda. Da moreira, na primavera, colgaban de fíos transparentes, vermes de corpo branco e ollos negros. Os fíos brillaban se unha raiola pousaba neles, senón eran invisibles como a paixón dunha nena. Dáballe noxo e evitábaa. Daquela a viaxeira era unha meniña. A súa cabeza era aínda verde coma o prado. Era feliz porque non tiña ningunha ansia. Era aínda animal, primitiva. A árbore, unha mañá cando a nena ía á escola, chamou pola nena. Foi algo así: unha voz vestida de cortiza, palabras que eran estralos. Preguntoulle por que lle tiña medo. Foi rara a pregunta porque en realidade non lle tiña medo: dáballe noxo, os vermes moles a caer sobre ela producíanlle repulsión. Tan brandos, brancos, esmagables, zurrichadores. Pensou que se os esmagaba zurricharían leite, vermes de leite. Había algo diso, de noxo ao leite, ás mamilas. Mamíferas. A moreira aleitadora de vermes de seda preguntoulle por que a temía. A nena esculcouna. Descubriulle os ollos entre as follas, negros, moitos ollos negros que a miraban. A árbore atraeuna e camiñou cara a ela, incapaz de rodeala. Camiñou dereita cara ao tronco, sen posibilidade de desviarse. Intentouno, desviarse. Foille imposible. Sempre de fronte, contra o tronco. Chocou. Abrazou a árbore, sentiu que intercambiaban sangue e resina. O corazón da viaxeira nena latexou contra a cortiza. A árbore estaba vestida cunha codia áspera, descamada. Abrazáronse, ela e mais a árbore. Os vermes, aleitados agora de sangue, tornaron vermellos. Nacéronlle raíces, ponlas e follas a nena. Enraizou, procesou clorofila. Sentiu a pulsión primixenia. A esencia da vida, a voz do universo.

Dende aquela recoñécese en lengas e carballos, en piñeiros e coigües, en banianos e castiñeiros, en sobreiras e flamboiáns, en baobabs e maceiras. Nas follas e nas raíces.

Á tardiña decidiu deixar Río Turbio, sen preocuparse polo mineiros, os poetas e os prostíbulos. Tiña tanta enerxía e tanta curiosidade que guiou o toyota, ata Chile. Non podía evitar avanzar, como lle pasou coa árbore. Por máis que quixera dar volta, non podía. Na fronteira un paco -un policía chileno- pediulle o pasaporte e pronunciou un nome: Palmira. Detrás dela chegaron os moteiros californianos cos que coincidira en Tapi Aike. O paco puxo cara de derrota e de fastío ao velos, por iso se demorou tanto en selarlle o pasaporte. Pronunciou de novo o seu nome: Palmira. Despois dixo:
-Benvida a Chile. Benvida á provincia de Última Esperanza.

Conduciu ata o paso Dorotea, que baixaba ata Chile. Non tardaron en adiantala os moteiros, saudárona erguendo unha man ao tempo que aceleraban coma cabalos desbocados. Ela pensaba nos trasgos, nas lengas e nos ñires. Detrás quedaban os mineiros, os poetas e os prostíbulos. Quizais o vello Anders tivese razón e Río Turbio só fose un lugar de paso. Porque ata o toyota se deixaba arrastrar pola inevitable atracción que guiaba a Palmira cara a un universo chamado Última Esperanza.


Texto e fotografías: Anxos Sumai.

Texto e fotografía: Anxos Sumai.
Textos: O nome da viaxeira (Compostela, maio 2016)
Fotografía: Bosque de las Hadas (El Bolsón, Arxentina. Marzo de 2009)