Ela, Gabriela —ou a Dona Mestra como a trataban respectuosamene na vila—, ergueuse moi celo. Nin sequera o almacenista da rúa de en fronte abrira o negocio. Só as rodas dun carro e o paso canso dun cabalo enturbaban o silencio do amencer: a esa hora Tuco, o peixeiro, percorría xa as rúas vendendo choros, troitas de preciosa cor verde oliva, algunha piarda e quizais un puñado de ostións, cando os había. Como vivía ao principio do vila, Gabriela tiña a sorte de elixir os mellores peixes e, aínda que non todas as mañás os mercaba, sempre agardaba a Tuco para saudalo dende a ventá. Así que Gabriela saudou o peixeiro.
—Bos días, dona Gabriela —o peixeiro sorriulle mostrando as enxivas desdentadas e deixou caer o brazo sobre o lombo do cabalo, nun xesto fatigado.
Despois de saudar o peixeiro e aínda en roupa de cama, dirixiuse á cociña e prendeu a estufa de gas. Puxo a quecer a auga para o café, enfornou as boliñas de pan que logo comería quentes e ben untadas de marmelada de ruibarbo. Aseouse. Peiteou o longo pelo branco e recolleuno nun moño á altura da caluga. Acababa de vestirse e a auga burbullaba xa na cociña. Almorzou con calma, lendo unha das vellas revistas que amoreara sobre o banco de madeira no que, cando aínda eran unhas crianzas, sentaban Martina e Néstor a comer e facer as tarefas do colexio.
Despois, como todos os días dende a súa xubilación, fixo a cama, limpou a cociña e pasou un pano polos andeis nos que ordenara minuciosamente os centos de libros que fora adquirindo dende os tempos de estudante. Mirábaos con calma, elixía un e colocábao sobre a cómoda: normalmente collía dez libros dos andeis, ás veces menos, e atábaos cunha fita ou cun cordel para doalos á biblioteca. Ó rematar sentou preto da ventá, nunha mesa redonda cuberta cun mantel de labor de calceta, e dedicou a mañá a tecer. Como xa case non podía moverse, era a súa nora Camila quen lle traía a la de cores que usaba para facer bufandas, luvas, carpíns, colchas… Despois de xantar durmiu unha sesta longa, tomou un café e volveu facer punto ata á hora de cear. Sempre tiña prendida a radio. A tele non lle gustaba demasiado, cría que a ía converter nun ser pasivo e ela non quería idiotizarse diante dunha sucesión de imaxes.
Na casa que habitaba, recoñecible pola súa cor rosada e porque tiña as tres ventás que daban á rúa adornadas cunha ben cumprida exposición de pezas de punto, sentíase suficientemente feliz. Vivía tranquila e cómoda. Cando se xubilou, e xa se xubilara aos setenta anos, decidiu instalarse no Norte coa filla, onde o clima era máis cálido. Pero Martina non a acolleu co entusiasmo que esperaba e, un par de meses despois xa estaba de volta na vila. Dixo que non lle sentaba ben tanta calor pero, en realidade volveu porque e sentía un estorbo na casa da filla.
Sempre lle quedaban o seu fillo Néstor e a súa nora Camila. Néstor traballaba nas minas de carbón de Río Turbio. Como Gabriela xa non era quen de conducir, e a viaxe en autobús provocáballe unha tremenda dor de riles, esperaba entusiasmada a visita que lle facían cada dous sábados. Comían xuntos. Néstor aproveitaba para revisar a caldeira de gas e facer pequenos arranxos na casa. Camila leváballe nobelos de la, preparáballe comida para varios días e conxelábaa en recipientes individuais para que Gabriela non se esforzase demasiado en cociñar.
Pouco a pouco foise acomodando, sentíase cansa, facía a compra no almacén de en fronte e comezou a quedar na casa cada día un pouco máis, dedicándose ao que máis a entretiña: tecer, ler e escoitar a radio, aínda que cada vez vía menos e xa non estaba moi segura dos puntos que daba. Cada mañá, por moi cansa que estivese, obrigábasea limpar o po dos andeis e rescatar os dez libros. Cando os tiña, chamaba ó bibliotecario da vila. Chamábao cada semana.
—Jorge, teño os libros preparados. Podes recollelos cando queiras.
—Irei buscalos á hora de sempre, dona Gabriela.
Antes era ela quen levaba os libros á biblioteca. Botaba a mañá alí, lía, conversaba coas súas antigas alumnas e os alumnos que se achegaban a buscar libros e mantiña serias discusións sobre literatura francesa e filatelia co bibliotecario. Des que Gabriela non podía camiñar, o bibliotecario visitábaa á hora da merenda, tomaban café cuns anacos de torta, conversaban e ela despedíao na porta co seu lote de libros. Cando miraba como se ía baleirando a súa biblioteca, sentíase como núa pero non lle importaba moito porque aínda lle quedaban varios centos de libros para doar. Estaba convencida de que non ía morrer ata entregalos todos. Era o trato que tiña coa morte: seguiría viva mentres quedasen libros nos andeis.
Ese trato fixérao unha tarde despois de verpasar unha comitiva funeraria. O día anterior suicidárase un militar que vivía ao final da rúa, ó que tamén lle dera clase. Gabriela púxose a pensar na súa propia morte, tería que arranxar moitas cousas antes de morrer. Pero decidiu que nonpagaba a pena darlle voltas a algo tan triste. Nalgún momento considerara a posibilidade de suicidarse cando non puidese valerse de seu. Daquela cando se lle pasara pola cabeza o suicidio decidiu que necesitaba algo que a agarrase á vida. Pensou en levar un gato pata a casa: non podería morrer mentres o gato a necesitase, pero ela non soportaría que lle esfiañase os nobelos. Pensou en mercar unha casa e contraer unha enorme débeda: daquela tampouco podería morrer ata pagala. Despois de moito pensar, ocorréuselle a idea de ir doando pouco a pouco os seus libros á biblioteca da vila. Mentres non acabase coa súa misión, non morrería e evitaría a tentación do suicidio.
Pero a vellez de verdade, a que aparece despois de anos de ser anciá, chegoulle sen esperalo. O seu corazón resentiuse e colocáronlle un marcapasos. As pernas e as mans incháronselle pero eladecidiu seguir na súa casa, facendo as súas cousas e recibindo visitas. Cada vez tecía menos, perdeu habilidade para facer cousas tan delicadas. Pero, a pesar deses pequenos problemas como ela os chamaba, porfiou en vivir soa, arriscándose a que un día alguén a encontrase morta. Cando lles explicaba a Néstor e a Camila que non ía morrer mentres qudasen libros nos andeis, aumentaba a súa preocupación. Demencia senil, dicían en voz baixa. Visitábana case todos os días, Camila insistía en quedar a durmir sobre todo porque Gabriela esquecía tomar as medicinas.
A filla, Martina, chegou inesperadamente un sábado a mediodía.
—Ah, querida mamá, veño felicitarche o aniversario —díxolle— Pero síntoo moito, mamaíña, xa marcho pola tarde.
—O meu aniversario?
—Si mamá. Hoxe cumpres noventa anos. Néstor e mais Camila non han tardar.
—Pero Néstor non me dixo que ía vir…
—Si mamá, si que te chamou. Díxome que te esquecías de todo, incluso de tomar as medicinas.
—Eu creo que non. É o teu irmán quen esquece que as tomo.
Camila e Néstor chegaron coa comida e cunha torta de aniversario. Déronlle os agasallos na sobremesa, mentres comían a torta acompañada cunhas copas de sidra. Néstor e Camila regaláronlle un confortable traxe de cama, con pixama, camisa e unha bata acolchada con botóns anacarados.
Martina foi a última en entregarlle o seu: un paquete envolto en papel de ouro, cadrado, duro. Abriuno. Apareceu un reloxo grande, metálico, cunha enorme esfera onde Grabriela podía ver as horas sen problemas. Martina axudoulle a sacalo da caixa.
—Xa verás, querida mamiña como este reloxo te vai avisar da hora que é. Lembra que ás nove da noite tes que cear, tomar as medicinas e deitarte.
Eran as catro e media cando toda a familia marchou. Gabriela pousou o reloxo sobre a mesa da sala e deitouse no sofá. Durmiu, estaba moi cansa. Soñaba, esa tarde que era unha nena arrandeando, cando oíu unha voz afastada que a chamaba.
—Gabriela, son as cinco.
Nos seus soños, Gabriela creu que era a nai quen a chamaba. Espertou un chisco atordada. Foi á cociña facer un café e viu a hora no reloxo de parede: eran precisamente as cinco. Pouco despois soou o timbre, abriu a porta e atopouse co bibliotecario acompañado dun grupo de nenas e nenos que lle cantaron o Happy Birthday. Traíanlle pasteis. Sentaron na cociña a comelos. Ás seis en punto, cando as visitas ían marchar, volveu oír, como nun soño, a mesma voz de antes: Gabriela, son as seis. Pero só ela pareceu oír a voz. Cando saíron, foi sentar á mesa na que tecía e viu o reloxo. Realmente era grande, case tan grande coma a radio.
—Gabriela, son as sete.
Grabriela deu un chimpo cando oíu a voz e decatouse de que saía do reloxo. Parecíase moito á voz da súa nai. Á súa propia. Ou á da filla.
E si, era realmente a voz de Martina a que saía do reloxo e entón pareceulle un regalo fermoso. Pasou a xema dos dedos con moita tenrura sobre a esfera e bicouna. Oiu como a avisaba de que eran as oito e, unha hora despois, de que eran as nove. Ceou, tomou as medicinas e deitouse. Levou o reloxo canda ela, pousouno con cariño sobre a mesiña de noite. Pero o que lle parecía un marabilloso regalo, convertéuse lleaxiña nun pesadelo insoportable: a cada hora, durante toda a noite, o reloxo non deixaba de darlle a hora. Tivo que erguerse e buscar un lugar o suficientemente afastado do cuarto para non oílo, pero aínda así, chegáballe de lonxe, amolecida, a voz da filla.
Aguantou un par de días, nos que estivo a piques de tolear por non poder durmir. Ó terceiro ergueuse máis cedo do habitual. Podía ser que Tuco, o peixeiro, pasase antes da hora de costume. Cando o viu asomar pola rúa, saíu da casa co reloxo na man. Eran as oito menos dous minutos. Cando Tuco chegou onda ela, o reloxo dixo:
—Gabriela, son as oito.
Tuco sobresaltouse. Mirou o aparello, totalmente abraiado.
—Que é iso, dona Gabriela?
—Un reloxo. Regaloumo a miña filla para que non esquecese tomar as medicinas pero fala a cada hora, non me deixa durmir. Quérelo ti, Tuco? Regálocho.
—Dona Gabriela, teño un veciño que arranxa calquera cousa, o que sexa. Voullo levar a ver se o fai calar e devólvollo mañá.
—Non, regálocho. Non quero ver máis ese traste na miña casa. Queda ti con el, por favor.
Tuco aceptouno. Marchou rúa abaixo co reloxo que, a cada hora, repetía Gabriela son as nove, son as dez, son once… O reloxo atraía a atención da xente e vendeu máis peixe do habitual.
Despois de durmir case un día enteiro e toda unha noite, volveu á súa rutina habitual. Coma sempre, esperou ó peixeiro para saudalo dende detrás da ventá. O peixeiro baixaba orgulloso pola rúa. Gabriela saudouno e o peixeiro achegouse a ela.
—Dona Gabriela, escoite. Faltan aínda uns minutos, xa verá. O meu veciño cambiou o seu nome polo meu. Era cousa dunha gravación. Subiulle a voz todo o que puido. E mire, pódese parar premendo este botón, para que estea calado de noite. Escoite, escoite.
Nese momento o reloxo falou coa voz tan alta que Gabriela tivo que tapar os oídos.
—Tuco, son as oito.
—Despois dirá, xa sabe non?, Tuco son as nove, Tuco son as dez… Voulle contento coma un cuco. Sabe que nunca antes vendera tanto peixe? Pero o mellor de todo dona Gabriel é que non teño que ir eu berrando pola rúa, a xente alégrase en que hora do día vive e mesmo o cabalo espabila coa voz do reloxo.