Mamá nunca pintou as unllas. Se comparo as mans de mamá coas miñas vexo o abismo que separa as nosas vidas, como se un precipicio de cen anos nos distanciase á unha da outra. As mans de mamá teñen as unllas comestas pola terra, pola cociña de leña, polo gas butano, polas sollas con cachelos, por lavar roupa e tripas engruñada á beira do río. E iso, depois de facer de esposa, nai, enfermeira, cociñeira, labrega e, incluso, asistente social.
As mans de mamá están engurradas por terremotos que foron trazando ondas en todo o seu corpo, como se o seu corpo fose masa fresca de pan que ela porfía en seguir amasando porque aínda se sabe traballadora. As mans de mamá teñen fendas abertas polas follas dos fouciños, cráteres que escavaron as frieiras de setenta e seis invernos.
As mans de mamá están erosionadas polas horas debaixo da auga, polo aire que as tocaba cada vez que nos enxugaba unha bagulla. As mans de mamá foron felices cando chegou a primeira lavadora á casa e sentou a mirar todo o programa de lavado como se estivese vendo unha superprodución de Hollywood. As mans de mamá adormecen agora á noitiña sobre a saia de domingo que decidiu botar a diario. Adormecen sobre o seu colo mentres, sentada ao lado da ventá ou diante da cheminea acesa, fai encrucillados ou le novelas, desposuída da aixada, do fouciño, das potas, da roupa suxa e das oracións.
Míroa. Miro as miñas mans e penso en que mentres moitas mulleres estamos intentando romper o teito de cristal e gañar espazo na verticalidade, outras, as máis, aínda dan pasos cara adiante a rentes do chan, na diaria horizontalidade. Na horizontalidade diaria as mulleres da miña aldea seguen a ser labregas, traballadoras domésticas, asistentes sociais e enfermeiras e, en moitos casos, empregadas dunha conserveira ou dunha fábrica de cerámica. Aínda agora non sería tan desproporcionado aplicarlles aquela observación que fixera a inglesa Gasquoine Hartley cando en 1911 viaxou a Galicia: “As galegas son traballadoras. Xa o eran no pasado e seguen a selo hoxe. Teñen o mesmo nivel dos homes e máis que calquera muller doutro país que eu coñeza. Son enérxicas, independentes e con moita coraxe…, todo isto engadido á tenrura que amosan no seu trato cos fillos”.
Nos escritos de reivindicación da visibilidade das mulleres galegas, Pardo Bazán, vinte anos antes, teríalle dado a resposta axeitada ao porqué desa independencia e da relación co traballo do que fala Hartley: “á muller galega emancipouna unha emancipadora eterna, xorda e inclemente: a necesidade”.
Agora, sen que esa necesidade sexa tan apremante, as mans de mamá pasan, por fin, as follas dun libro ou arrolan os soños da súa nova neta, que quizais de aquí a un tempo si erga os brazos intentando escachar o teito de cristal.
Texto e fotografías: Anxos Sumai.
“Mans traballadoras”, emitido na sección semanal Perigosamente normais, do Diario Cultural da Radio Galega (9 de marzo de 2006)
Fotografía: Mamá, Oeste (febreiro de 2014).