Nos primeiros días de decembro, Xaviera adoitaba recibir unha chamada de teléfono dende a facenda de lagoa Amarga. Un ovelleiro amigo anunciáballe a chegada masiva de flamengos. O último ano telefonouna a mediados do verán, xa avanzado o mes de xaneiro, pero non lle importou demasiado porque daquela as plumas das crías non serían brancas, senón que estarían tinguidas de rosa coma as das aves adultas. Pediu dous días libres no traballo, preparou a mochila co imprescindible, colleu os prismáticos e subiu ao vello todoterreo mishubishi que compartía o garaxe cun par de trineos e o espeto de asar os cordeiros. Polo camiño, recolleu a Jonathan, que a acompañaba de cando en vez dende que ela descubrira ese paraíso dos flamengos. Guiou, como cada tempada, uns cen quilómetros por interminables e esgotadoras estradas de ripio.
Cando chegou, aparcou onda o cercado de estacas e pugas que delimitaba as infinitas extensións de terra e disuadía os rabaños de ovellas que pastaban no coirón. Nunca vira os edificios da facenda pero sospeitaba que debían ser unhas rechamantes construcións, a uns cincuenta quilómetros cara ao norte, co teito pintado dun brillante laranxa que as facía visibles nas intensas nevaradas do inverno.
De pé diante do aramado, dexergou ao lonxe a lagoa Amarga, asulagando a paixase inhóspita, azafranada. A lagoa, unha grande extensión de auga de cor marrón, ofrecía a deliciosa sorpresa dun bando de flamengos rosados a vibrar coa luz cambiante do sur extremo. Colgou do ombreiro os prismáticos e, con moito coidado, separou os fíos metálicos para non espetar as pugas no corpo. O cerrado éralle demasiado alto e para atravesalo debía coarse entre os arames, que afrouxaran á altura dos tensores que os suxeitaban ás estacas de madeira.
Así que pasou o aramado, desprazouse en silencio, case sen respirar, para que os flamengos non sentisen a súa presenza e liscasen sen darlle tempo sequera a contemplalos. Eran seres ariscos, desconfiados, en permanente alerta e por iso, cando puxo un pé na lama da ribeira, os flamengos, malia estaren ben lonxe, comezaron a inquedarse e un deles levantou o voo, zapateando a tona da auga. Detrás del erguéronse milleiros e milleiros de manchas rosadas. O enorme bando formou un estraño ceo, móbil, sobre a lagoa, ata pousar na ribeira máis afastada, transformando o horizonte nunha fina liña rosa. Pensou que nunca se molestara en percorrer os lindes da lagoa, en que sempre quedaba alí, no mesmo lugar, observando os flamengos nun delicado silencio. Igual debería facelo, igual debería percorrer toda a contorna para achegarse a eles. Pero nunca o fixo.
Xaviera aínda se sorprendía con esa forma de camiñar dos flamengos, dando pasos inseguros no aire. Iso facíano cando aterraban no chan lamacento ou cando levantaban o voo. Tamén a marabillaba a maneira en que pousaban na auga e camiñaban a saltiños sobre a tona antes de mergullar as patas na lama. Non podía evitar buscalos e miralos cada ano, pero nunca conseguía estar o suficientemente preto deles para sentirse satisfeita, porque non lle permitían achegarse demasiado. Mantiñan unha prudencial distancia de ducias de metros, os xustos para que os admirase ata desapareceren no preciso instante en que ela cría que, por fin, a aceptaban no bando. Nunca aconteceu, nunca a aceptaron. Aínda así, sabendo que xamais podería alcanzalos, os fuxidíos flamengos producíanlle unha agradable sensación de felicidade, como se por un momento lle consentisen aprezar o efémero da beleza. Esa levidade do fermoso, recordáballe outra visión semellante que tivera de nena.
Virouse e buscou a Jonathan coa mirada. Estaba uns pasos detrás dela, observando algo así como un enorme cogomelo do tamaño das botas de montaña que calzaba. Tan grande era o estraño cogomelo como as súas dúas botas xuntas. Cando ela o mirou, Jonathan remexía cun garabullo de calafate a terra que o rodeaba e parecía tan fascinado mirándoo coma a mesma Xaviera fitando os flamengos.
—Nunca vin nada así —dixo. Tocouno coa punta dun pé e aquela cousa tremeu coma se fose un animal.
—Jona, que é iso? —preguntoulle Xaviera.
—Non o sei, pero está vivo –abraiados observaron como lle mudaba a cor, como irisaba e vibraba con cada toque que Jonathan lle daba coa variña.
—É raro, pero é precioso —dixo ela e volveu mirar a lagoa— Lembras que che falei da casa dos meus avós na facenda Guido?
—Seguro.
—Pois detrás da casa había unha horta, na que plantaban leitugas, papas… Na primavera enchíase de lupinos de cores, xa sabes, esas plantas que florecen ao longo do talo con moitas cores: vermellas, granates, amarelas… Sabes cales che digo, Jona? A primeira vez que vin a horta chea daquelas preciosas flores, quedei conmocionada, suspendida. Nunca vira antes nada así, Jona, prométocho. Entón o avó saíu á horta cunha aixada e sachou nela, estragando todas as plantas e todas as flores. O certo é que me doeu, doeume moitísimo. E o avó enfadouse e díxome que non podía chorar por unhas flores inútiles. Non sei, Jona, é como se as cousas máis fermosas estivesen ao alcance da miña man pero nunca puidese tocalas —mirouno directamente aos ollos, con angustia— Sabes de que che falo, non si?
Jonathan non respondeu. Claro que sabía de que lle estaba a falar: eso mesmo era o que lle acontecía a el con Xaviera, intocable, inalcanzable, arisca e efémera sempre. Imposible apreixala, imposible dicirlle o que sentía. Meteu as mans nos petos do pantalón e deulle unha patada ao enorme cogomelo, como un neno enfadado que patea unha pedra. Aquela cousa preciosa separouse da terra, emitiu un son opaco e despois descompúxose, converteuse en po case ao instante. Xaviera, apesarada, mirou o oco que quedara no chan.
—Ves? Diso era do que che falaba. Todo desaparece, todo se desfai. Que necesidade tiñas de destruílo, Jona?
—Boh! Boh! Sabes por que son de cor rosa os flamengos? Porque se alimentan da merda da lagoa. Se comesen petróleo serían negros, se comesen tomates serían vermellos, se comesen… —Jonathan mirouna cos seus pequenos ollos negros, como se estiven abertos a balazos.
Na lagoa un bando de caiquéns grises descoloriu a cor rosa dos flamengos, o ceo escureceu. Xaviera pensou no avó destruíndo os lupinos e acedouna unha emoción amarga. Nin sequera se molestou en responderlle a Jonathan. Decidiu que era un bo día para coñecer a lagoa e botou a andar.
Texto e fotografías: Anxos Sumai.
Lagoa Amarga, Inédito, Puerto Williams, (Chile, 2011)
Fotografía: Lupinos en flor, Ushuaia (Arxentina), xaneiro de 2011.
Os lupinos tamén son coñecidos como lupíns, altramuces, tremosos, estalotes… Na Región de Magallanes y de la Antártica Chilena son, simplemente, “chochos”.