A cidade impensable

Benarés

Demoro na terraza do Ganpati Guest House observando a chegada dos barcos, cargados de peregrinos, aos ghats do río Ganga. Desde alí, no alto do hotel, vense as marxes do río: a que abeira a cidade burbullante de xente, templos e palacios e a de enfronte, un enorme areal deshabitado no que permanece en pé unha caste de escenografía de cabanas de barro e palla. Os nenos comezan o seu diario labor de recoller das árbores os fíos de nailon dos papaventos que estiran, que limpan e venden por unhas rupias, releando igual que relean os adultos no Old Bazaar e nos comercios de Godowliya, a rúa máis importante da cidade.

Despídome das mulleres que, cada amencer, colocan as masas frescas de chapati, redondas e finísimas coma filloas, sobre anacos de plástico para secalas ao sol. Despídome dos amigos do hotel, sobre todo de Dhil, o raparigo que limpa os cuartos apegado sempre a un transistor no que escoita música bollywood. Tamén dos hóspedes que aínda permanecerán alí un tempo e cos que compartín conversas nocturnas, grolos clandestinos de cervexa Kingfisher ou bhang lassi, unha especie de batido de leite con marihuana que toman mesmo os nenos en determinadas celebracións. Estamos nunha cidade santa, algunhas drogas son legais. O alcohol, non. Shanti shanti, you are lucky, saúdame nun mantra persoal o pandit Rammdas, profesor de táboa na escola de música próxima ao hotel. A pequena Laxmi, que viaxou desde Madurai coa súa familia para a celebración do Shivaratri, a festa anual dedicada a Shiva, pídeme un euro como lembranza da nosa complicidade.

Antes de que o taxi me recolla, aínda dispoño dun par de horas para percorrer as ateigadas calellas e facerlle a última visita a Krishna, un comerciante de seda capaz de solucionar todo tipo problemas e vender calquera mercadoría. Krishna, un home novo e gordo, viste elegantemente pantalóns e casaca branca de algodón e leva na fronte, debuxado con tika amarela, o tridente de Shiva. Coma todos os burgueses cos que me encontrei na India, Krishna adoptara a gordura como sinal do seu status social, como representación da opulencia.

Na hora de marchar, cando o taxi branco comezou a furar no caos da rúa Godowliya sempre ateigada de vacas, rickshaws e seres humanos, prometo regresar a Benarés, á antiga Kashi, a cidade da luz. Quero regresar. Cómpreme sentir de novo esa mestura de beleza e de sordidez e intentar entender unha cidade que é principio e final, o punto onde o círculo nace e se pecha. O lugar onde a morte é unha verbena e a vida latexa no fondo dunha humilde cunca de té.

O percorrido ata o aeroporto vai ser moi distinto ao que fixera case un mes antes: a mesma terra erma e marrón a ambos os lados da estrada, o mesmo barullo de tráfico, as casas ciscadas e estragadas como se sobrevivisen a un cataclismo. Xente que camiña. Pero, se na chegada me sacudira un abraio doloroso e un medo que nacía da miña incapacidade para apreixar todo o que vía, na despedida acougábame a tenrura e quizais o shanti —o principio de paz espiritual hinduísta— que adozaba as miradas e os trazos morenos e osudos dos rostros nativos. No avión que me levaría a Nepal, ante a visión dos impresionantes cumes do Himalaia a fender as nubes, desexo deixar atrás Benarés e chegar canto antes a Katmandú, a seguinte parada na miña viaxe, ansiosa de novas paisaxes e de novas pregarias. Shanti shanti, you are lucky, reconfórtome a min mesma.

Pero non é posible avanzar. Unha enchente de lembranzas alágame de nostalxia e agroman imaxes e emocións que non fora quen de asimilar: as calellas entre edificios nos que se abren cubículos profundos e escuros ocupados por xente que dorme, por xente que come, por xente que nace e morre; por nais que aleitan bebés, por enfermos e anciáns que se laian con suspiros silenciosos. Coa primeira visión da cidade, baixo os escintileos das luces de neón e ante unha vella co sari arremangado que mexaba no medio da rúa, arrepentinme de estar alí. Unha cabra paría, unha manda de cans osmaba no lixo e eu, abraiada, metín os pés en algo brando e morno que desprendeu un ulido familiar e tranquilizador: bosta. Tres vacas, auténticas máquinas de reciclaxe urbana, comían nunha esterqueira na que se mesturaban verduras, papeis e bolsas de plástico. De non ser polo cheiro cálido da bosta e do xurro, quizais abandonase a cidade naquela mesma noite. Pero non. Benarés, a cidade impensable, a cidade eterna, agasalloume cun inesperado retorno á infancia na aldea. E acouguei.

Despois, o balcón de madeira do hotel Ganpati, que me permitía unhas vistas privilexiadas do río Ganga e das cerimonias hinduístas que se celebran nos ghats, foi o meu miradoiro, o lugar onde botaría horas observando a preparación dos corpos mortos para a incineración, a purificación dos corpos vivos, o movemento das axorcas das mulleres, o meticuloso acicalado do pelo e a profunda limpeza das bocas naquela auga leitosa e infecta. O barbeiro afeitando clientes. As nenas vendendo caléndulas. Os nenos a xogar cunha cabra morta, co ventre inchado e medio descomposto despois de días aboiando na auga. Unha vaca esquelética, tras o derradeiro alento, é mergullada no medio do río. Pasa unha barca acugulada de peregrinos que cantan Ganga Maki Jai, o himno á nai Ganga. Un shadu encoiro, cuberto de cinzas e con longos colares de flores, medita sentado na posición do loto. Desde as piras funerarias que arden no ghat Manikarnika –que nome tan substancioso!- chega, coa brisa, o cheiro a carne humana queimada que couta o apetito. As cobras bailan, cansas, famentas pero fermosísimas, ao ritmo das frautas: son diamantes que brillan ao sol do mediodía. Os monos habitan o aire, áxiles coma as mans dos meniños: saltan dun lugar a outro e túrranme do pelo; amosándome os seus enormes xenitais vermellos, mexan sobre min desde o alto dunha árbore e escoito palabras que xa me son familiares: You are lucky. Dixéronme o mesmo no hotel cando unha rata decidiu instalarse no meu cuarto, dentro da cornixa oca de madeira á que eu lle guindaba galletas para que quedase quieta e me deixase durmir. Shanti shanti, you are lucky. Ou cando protestei polos lagartos que se desprazaban polas paredes na procura de mosquitos. Parecía ter un imán especial para atraer animais sagrados e, de paso, as risas dos meus compañeiros de viaxe.

Na chegada, sentín a música permanente que, como un novo elemento, se fai sólido e ocupa o aire, as chamas que devoran os cadáveres, a auga que arrastra a sucidade e deita caldosa nas fontes nas que abeberan persoas e animais. A música —voces, barullo, mantras— atravesa a terra como unha raíz infinita e acalma vacas e búfalos, pés que camiñan e corpos que descansan, mans que rezan. Tamén descubrín o ulido como un novo elemento, presente en todo, transformador da realidade, envolvente. Descubrino cando pisei a bosta preto do Ganpati, pero tamén me chegou ao balcón no sándalo que arde nos rituais nocturnos, na carne humana que se consome nas piras e nos perfumes das mulleres apertadas entre a multitude alí abaixo, nos ghats, e que chegaba ata o balcón en vagas doces e narcóticas.

A descuberta dos primeiros sabores foi unha cerimonia íntima. Comezou, para min, cunha cunca de té massala, un té mesturado con especias e amolecido en leite de búfala. Estoupoume aquel sabor tan alleo no padal e comecei a sentir dunha forma distinta. Os sabores trouxéronme unha morea de palabras descoñecidas, misteriosas e antigas. Fóra de “namasté”, a primeira que aprendín ao chegar á India, e que serve tanto nos saúdos coma nas despedidas, as demais acudiron carrexadas polos ulidos e pola fame: pakora, dhal, chapati, naan, thali, lassi, papd, rasgulla…

Pero non todo foi balcón. As calellas —que a primeira noite me asustaran como se asusta un neno que descobre o latexo do corazón no pulso das mans- son de día unha festa continua de xente e mercadorías. Sedas, xoias, perfumes, quincalla, xoguetes de madeira, cacharros de bronce… O ulido e a música, fóra do balcón, confírmanse como novos elementos máis presentes que a auga ou o lume ou mesmo a terra, que é po esmagado e agarrado á roupa, ó pelo e á pel. O po mastígase, tinxe de gris a agua das ablucións no Templo Dourado de Shiva, no centro mesmo do Old Bazaar. No medio daquel labirinto de mercadores, o Templo Dourado apenas se ve. Sei del polos soldados, armados con metralladoras, que vixían os peregrinos mentres fuman cigarros rubios e mastigaban bétel, que cospen contra as paredes deixando manchas vermellas coma vómitos de sangue. É imposible non pensar na catástrofe que provocaría un disparo ó aire, no medio de semellante enxurrada de devotos e turistas. Shanti shanti, you are lucky, repito cando unha rata gorda pasa tranquilamente sobre os meus pés.

A cidade está chea de templos dedicados ás deidades do trimurti, sobre todo a Shiva e a Vishnu. Tamén ás súas esposas nas distintas manifestacións. Parvati, a esposa á que Shiva lle regalou uns brincos —que a pobre perdeu— ten para ela unha pirámide invertida á beira do Ganga: un pozo escavado no chan, con chanzos que levan ata o fondo do gran buraco. Paseando polos ghats, deténdome a cada paso porque cada paso é un abraio, vou dar ao pozo de Parvati onde un grupo de mulleres vestidas con cativos saris de algodón arrincan lama fresca coas mans. A pregunta, ante aquela imaxe denigrante, é inevitable: que é isto? A resposta non admite outra pregunta: “Son devotas de Parvati que procuran o brinco perdido da deusa”. Só con prestarlle unha pouca atención ás beiras do Ganga, é doado saber que o labor das mulleres consiste en baleirar a esterqueira que despositou alí o río coas enchentes do monzón.

Parvati ten outro templo nos arredores da cidade, un templo habitado por monos e nos que a deusa se presenta como Durga, a parte escura e violenta da muller. Soldados, tamén armados con metralladoras, fuman nas barricadas levantadas con sacos de palla e lama e avisan da obriga de descalzarse. No templo de Durga-Parvati, uns monxes budistas rezan sentados no chan, cos teléfonos móbiles acesos sobre os libros de oración. Mentres, os monos sáltanme á cabeza, camiñan ó meu lado procurando comida. Os homes e as mulleres limpan os restos da tika, coa que marcaran a fronte, nunha columna pintada de cor laranxa. As mulleres, un tanto divertidas, márcanme a fronte. Imposible protestar. Shanti shanti, you are lucky. Eu espero, porque a deusa descansa: oculta por unha tea que representa a unión de Shiva e Parvati, a deusa dorme a sesta despois de comer flores, leite fresco e unha manchea de pakhoras.

De regreso ó continuo espectáculo no Ganga, o camiño gárdame unha sorpresa: flamboiáns en flor. As flores do flamboián son grandes, vermellas, carnosas. Mesmo apetitosas. Nunha cidade confusa, milenaria como Benarés é imposible saber onde estás. Disimulado baixo a extraordinaria beleza das árbores en flor, xorde un barrio de edificios de cemento, poboado de nenos e adolescentes. De comercios onde venden sobre todo lambetadas e cometas. As rúas son máis amplas que no centro da cidade, pero non se ven as parellas de gardas urbanos, collidos das mans e armados con longas varas de madeira, que patrullan pola caótica rúa Godowliya. Nos ventanos dos baixos dos edificios asoman cabezas de nenos e de nenas pero axiña, detrás delas, un home gordo prohibe facer fotos e obrígaos a volver ao traballo.

Sinto unha música nova naquel lugar, un son rítmico de madeira contra madeira. Percusión básica. Ocupa a rúa enteira, campa sobre a voz inconfundible da cidade e escurece as flores das preciosas árbores. É o son dos teares clandestinos onde se tece parte da seda que venden algúns mercadores no Old Bazaar. Cando preguntas polo traballo infantil, négano con enfado: está prohibido, dinche. E, con todo, alí está, nas nenas que venden caléndulas e postais nos ghats; nos nenos que carrexan leña, nos que te levan aos comercios, identificándose en español e sen teren idea do que din: “Me llamo Pablo Picasso y tengo una tienda de mierda”. É o momento xusto para sentir noxo dos compradores occidentais que relean unha rupia por mercadorías que revenderán despois cen veces máis caras. A hipocrisía dos vellos hippies reconvertidos en mercadores éme algo difícil de dixerir. Pero velaí está. Shanti shanti, you are lucky.

Desde o lugar dos obradoiros clandestinos de seda, e camiño do Ganpati, está o ghat Manikarnika, o do nome suntuoso e carnívoro. É xa contra a noitiña cando dou nel. Os homes separan a leña en moreas de sándalo, de mango e de madeiras máis pobres: canto máis ricos, mellores madeiras para a pira —os pobres son incinerados nun crematorio industrial, como de campo de exterminio, noutro ghat. No Manikarnika amoréanse homes, bosta, cabras paridas, búfalos, cans esfameados, cadáveres. As mulleres non podemos estar alí pero, xusto ó lado, érguese un sinistro edificio tisnado de fume desde onde podemos ser espectadoras. Hai unhas vinte piras funerarias prendidas e varios corpos mortos esperando. Unha pitón albina procura pescozos humanos para enlearse neles e o resto dos animais monean entre as fogueiras. Os mercadores venden té quente, mentres ven nas pantallas dos televisores portátiles capítulos de Corrupción en Miami ou películas relixiosas producidas en Madurai. O solpor espalla fíos cor canela no ceo abrancazado e, entre as faíscas que se meten nos ollos, unha cobra sae da súa cesta e comeza a bailar sen que ningunha frauta a acompañe. Baila triste e cadenciosa, formando co corpo ondas que lembran o xeito dos indios de dicir si, movendo a cabeza dun lado a outro que, para nós, é máis ben un xesto de negación. De súpeto, desde o edificio no que estamos as mulleres, unha moza comeza unha canción, un lamento adoecido que se estende sobre o lume e sobre o Ganga no que, por un momento, tiven a sensación de que aboiaba toda a podremia do río. Canta e, ao rematar, agocha o rostro entre as mans. Faise un silencio limpo, un puro silencio. Pero axiña a vida volve burbullar.

Estou sentada agora na terraza dun hotel en Katmandú, pero sigo amolecida no caldo xenésico que é a atmosfera de Benarés, no estado de Uttar Pradesh. Na India. Preto do lugar onde desembocan no Ganga os ríos Varuna e Assi. Shanti shanti, you are lucky. Varanassi.


Texto e fotografía: Anxos Sumai.
“A cidade impensable: carta desde Benarés”, Grial, n.º 188 (2010)
Fotografía: Benarés (India), 2007